Αλλαγές-τομή στην τοπική αυτοδιοίκηση φέρνει ο νέος κώδικας που ετοιμάζεται να καταθέσει στη Βουλή ο υπουργός Εσωτερικών Θοδωρής Λιβάνιος, με στόχο οι επόμενες εκλογές σε δήμους και περιφέρειες να γίνουν σε ένα περιβάλλον σχεδόν πλήρως ψηφιακό. Κεντρική επιδίωξη είναι να ενισχυθεί η δημοκρατική συμμετοχή, να αυξηθεί η αξιοπιστία των διαδικασιών και να έρθουν οι πολίτες πιο κοντά στην τοπική διακυβέρνηση.
Η ηγεσία του υπουργείου επιχειρεί να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο για την αυτοδιοίκηση, μετατρέποντάς την σε έναν χώρο σύγχρονο, ψηφιακά προσβάσιμο και περισσότερο συμμετοχικό. Στον πυρήνα του νέου κώδικα βρίσκονται τρεις μεγάλες ψηφιακές παρεμβάσεις: η ηλεκτρονική ψηφοφορία για δήμους και περιφέρειες, η θεσμοθέτηση ηλεκτρονικών δημοτικών δημοψηφισμάτων και η αναβάθμιση των Συμβουλίων Νέων με καθολική ψηφιακή συμμετοχή. Το βασικό κείμενο του κώδικα έχει ήδη αποσταλεί στην Ένωση Περιφερειών και στην Κεντρική Ένωση Δήμων, πριν τεθεί σε δημόσια διαβούλευση.
Η μεγαλύτερη τομή αφορά τη δυνατότητα κάθε εκλογέα να ψηφίζει ηλεκτρονικά για δήμαρχο, δημοτικό συμβούλιο, περιφερειάρχη και περιφερειακό συμβούλιο. Όπως προβλέπεται, όποιος πολίτης το επιθυμεί θα μπορεί να ασκεί το εκλογικό του δικαίωμα μέσω ειδικής ηλεκτρονικής εφαρμογής, χωρίς πρόσθετες προϋποθέσεις. Εφόσον ο κώδικας ψηφιστεί στις αρχές του 2026, το νέο μοντέλο θα ισχύσει ήδη από τις επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, αλλάζοντας εκ των πραγμάτων και τη στρατηγική των υποψηφίων.
Η διαδικασία θα θυμίζει το μοντέλο της επιστολικής ψήφου. Θα ανοίγει ειδική ηλεκτρονική πύλη, όπου ο πολίτης θα υποβάλει αίτηση για να ενταχθεί στη διαδικασία της e-ψηφοφορίας. Την ημέρα των εκλογών, από τις 7:00 το πρωί έως τις 19:00 το απόγευμα, ο ψηφοφόρος θα λαμβάνει ειδικό e-mail με σύνδεσμο προς ασφαλή ηλεκτρονική ιστοσελίδα. Από εκεί, μέσω του κινητού τηλεφώνου ή άλλης συσκευής, θα συνδέεται στο σύστημα, θα επιλέγει τους υποψηφίους της προτίμησής του και θα καταθέτει την ψήφο του, η οποία θα καταμετράται κανονικά το ίδιο βράδυ. Για τη διασφάλιση του αδιάβλητου προβλέπεται εφορευτική επιτροπή υψηλού κύρους, ενώ αναμένεται να εφαρμοστούν αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας, ώστε να αποτρέπεται οποιαδήποτε κακόβουλη ή καταχρηστική χρήση του συστήματος. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, η πλατφόρμα που θα αξιοποιηθεί είναι η «Ζευς», η οποία έχει ήδη χρησιμοποιηθεί επιτυχώς σε σειρά εκλογικών διαδικασιών τα τελευταία χρόνια.
Η μετάβαση στην ηλεκτρονική ψηφοφορία θεωρείται ισχυρό κίνητρο συμμετοχής, ιδιαίτερα για όσους δυσκολεύονται να προσέλθουν στα εκλογικά τμήματα. Στόχος είναι να διευκολυνθούν οι νέοι, οι εργαζόμενοι με απαιτητικά ωράρια, τα άτομα με αναπηρία, αλλά και οι πολίτες που ζουν μακριά από τον τόπο όπου είναι εγγεγραμμένοι. Υπενθυμίζεται ότι στις αυτοδιοικητικές εκλογές δεν λειτουργούν τμήματα ετεροδημοτών, γεγονός που οδηγεί παραδοσιακά σε υψηλά ποσοστά αποχής – μόνο στον δήμο Αθηναίων η αποχή στον δεύτερο γύρο έφτασε στο 67%.
Η δεύτερη μεγάλη καινοτομία του κώδικα είναι η θέσπιση ηλεκτρονικών δημοτικών δημοψηφισμάτων για ζητήματα που ανήκουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των δήμων. Τα δημοτικά συμβούλια θα έχουν τη δυνατότητα να ζητούν τη γνώμη των πολιτών σε θέματα που προκαλούν συζητήσεις ή διχογνωμίες, από παρεμβάσεις σε κοινόχρηστους χώρους μέχρι περιβαλλοντικές ή κυκλοφοριακές ρυθμίσεις. Τα δημοψηφίσματα θα διεξάγονται αποκλειστικά ηλεκτρονικά, επίσης από τις 7:00 έως τις 19:00 της Κυριακής, χωρίς φυσικά εκλογικά τμήματα. Για να θεωρείται έγκυρο το αποτέλεσμα, θα απαιτείται συμμετοχή τουλάχιστον του 25% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Προβλέπεται, επίσης, επαρκής χρόνος ενημέρωσης των πολιτών για τα υπέρ και τα κατά κάθε επιλογής, ώστε η τελική απόφαση να βασίζεται σε ουσιαστική γνώση και συνειδητή συμμετοχή. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η άμεση δημοκρατία, ο δήμος αποκτά ένα ισχυρό εργαλείο πολιτικής νομιμοποίησης και οι τοπικές κοινωνίες συμμετέχουν πιο ενεργά στη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου. Όπως σημειώνεται στην αιτιολογική έκθεση, για πρώτη φορά η τοπική αυτοδιοίκηση αποκτά μηχανισμό με τον οποίο η γνώμη των δημοτών αποκτά θεσμικό βάρος, χωρίς κόστος και χωρίς πολύπλοκες διαδικασίες.
Η τρίτη ψηφιακή καινοτομία αφορά την ουσιαστική αναβάθμιση των Συμβουλίων Νέων, με στόχο να ενισχυθεί η παρουσία της νέας γενιάς στα κοινά. Όλοι οι νέοι ηλικίας από 17 έως 28 ετών, που είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους, θα μπορούν να ψηφίζουν ηλεκτρονικά για την ανάδειξη του Συμβουλίου Νέων του δήμου τους. Τα συμβούλια θα απαρτίζονται από τρία έως έντεκα μέλη, ανάλογα με το μέγεθος του δήμου, και θα έχουν δικαίωμα λόγου στο δημοτικό συμβούλιο για οποιοδήποτε σχετικό θέμα. Παράλληλα, θα μπορούν να φέρνουν στην ατζέντα ζητήματα που αφορούν τους νέους πολίτες, από την εκπαίδευση και τις υποδομές μέχρι τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και τις ευκαιρίες απασχόλησης.
Η θητεία των μελών των Συμβουλίων Νέων θα διαρκεί δυόμισι χρόνια, γεγονός που σημαίνει ότι μέσα σε μία δημοτική περίοδο θα διεξάγονται δύο εκλογικές διαδικασίες. Η πρώτη ηλεκτρονική εκλογή για τα νέα Συμβούλια Νέων έχει ήδη προγραμματιστεί για τον Οκτώβριο του 2026, σηματοδοτώντας στην πράξη την έναρξη μιας πιο οργανωμένης και θεσμοθετημένης παρουσίας των νέων στην τοπική λήψη αποφάσεων.
