Στις 10.06.2021 τελέστηκε η 1η πανηγυρική Θεία Λειτουργία στον Ι.Ν. Αγίου Βασιλείου τ.κ. Πελεκανάδας, δ. Μεσσήνης, π.ε. Μεσσηνίας, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασής του. Ο ναός του Αγίου Βασιλείου, κηρυγμένος ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 954/Β/20-11-1991), αποτελεί ένα από τα ελάχιστα ιστάμενα βυζαντινά μνημεία στην ευρύτερη περιοχή της Πελεκανάδας.
Πρόκειται για μονόχωρο ξυλόστεγο ναό, μικρών σχετικά διαστάσεων, στην ανατολική πλευρά του οποίου προεξέχουν τρεις εφαπτόμενες μεταξύ τους αψίδες. Η πρόσβαση στον ναό εξασφαλίζεται από ένα θυραίο άνοιγμα στο μέσον της δυτικής πλευράς. Τρία μικρά παράθυρα σε καθεμία από τις μακρές πλευρές και από ένα παράθυρο στον άξονα κάθε κόγχης παρέχουν επαρκή φωτισμό στο εσωτερικό του ναού. Μία σειρά αυθαίρετων επεμβάσεων των νεότερων χρόνων είχαν αλλοιώσει σε μεγάλο βαθμό την αρχική του μορφή. Επιπλέον, η κατασκευή ενός ογκώδους στεγάστρου από οπλισμένο σκυρόδεμα στα δυτικά του ναού προκαλούσε στο μνημείο, πέραν της αισθητικής βλάβης, σοβαρά δομοστατικά προβλήματα.
Το 2013 εκπονήθηκε μελέτη αποκατάστασης του ναού, με πρωτοβουλία του «Συλλόγου Γυναικών Πελεκανάδας», από τους μελετητές κ.κ. Γεώργιο Νίνο, αρχιτέκτονα μηχανικό και Βασίλη Κασίμη, πολιτικό μηχανικό, σε συνεργασία με το επιστημονικό προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, η οποία εγκρίθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων. Οι προβλεπόμενες στην μελέτη εργασίες είχαν ως στόχο αφενός τη στερέωση και τη συντήρηση του μνημείου, προκειμένου να αποφευχθεί η επιδείνωση της κατάστασης διατήρησής του, και αφετέρου την αποκατάσταση και ανάδειξη της αρχικής του μορφής μέσω της καθαίρεσης των κακότεχνων νεότερων επεμβάσεων, την αποκατάσταση επιμέρους αρχιτεκτονικών στοιχείων και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου.
Στο μνημείο διεξήχθη αρχικά, κατά το έτος 2017, εκτενής ανασκαφική έρευνα υπό την επίβλεψη της αρχαιολόγου και προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας Δρ. Ευαγγελίας Μηλίτση-Κεχαγιά, και στη συνέχεια, κατά τα έτη 2018-2019, υλοποιήθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης από το τακτικό εργατοτεχνικό προσωπικό της Υπηρεσίας, υπό την επίβλεψη των Δρος Μιχάλη Κάππα, αρχαιολόγου, προϊσταμένου του Τμήματος Βυζαντινών & Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων & Μουσείων της ΕΦΑ Μεσσηνίας και κ. Κωνσταντίνου Ηλιόπουλου, πολιτικού μηχανικού της ΕΦΑ Μεσσηνίας. Στο μνημείο εργάστηκαν οι εργατοτεχνίτες της ΕΦΑ Μεσσηνίας Δ. Διακουμέας, Π. Βαχαβιόλος, Δ. Αγγελόπουλος, Π. Μουρτζάς, Κ. Γιαννακόπουλος, Ν. Σόφτης, Ι. Κλεφτόγιαννης, Α. Σταθάς, Φ. Μίντζηρας, Β. Λυμπερόπουλος και Η. Μωραγιάννης, η σχεδιάστρια Μαρίνα Γεωργούντζου και ο γραφίστας Αναστάσιος Παπαδόγκωνας. Η συνολική δαπάνη για την αποκατάσταση βάρυνε τις πιστώσεις του ΠΔΕ και του Τακτικού Προϋπολογισμού του ΥΠΠΟΑ.
Κατά την ανασκαφή εντός και γύρω από τον ναό αποκαλύφθηκε τετράγωνος νάρθηκας στα δυτικά και μονόχωρο παρεκκλήσιο στα βόρεια. Η δυτική πλευρά του παρεκκλησίου ήταν θεμελιωμένη πάνω σε έναν καμαροσκέπαστο τάφο, ελαφρώς αρχαιότερο, ενώ άλλοι δεκατρείς τάφοι ανασκάφθηκαν εντός και εκτός του ναού και του παρεκκλησίου. Βάσει των ανασκαφικών δεδομένων και των μορφολογικών στοιχείων ο ναός του Αγίου Βασιλείου μπορεί να χρονολογηθεί στα τέλη του 11ου ή στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα. Αμέσως μετά, κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα, οικοδομήθηκε ο νάρθηκας και ο καμαροσκέπαστος τάφος, ενώ το παρεκκλήσιο και οι υπόλοιποι τάφοι χρονολογούνται στους 13ο-14ο αιώνες, όταν πλέον η Μεσσηνία αποτελούσε τμήμα του πριγκιπάτου της Αχαΐας. Ο ναός φαίνεται ότι εξυπηρετούσε τις ανάγκες ενός μικρού βυζαντινού οικισμού, η θέση του οποίου βρισκόταν πιθανότατα στην κορυφή του παρακείμενου λόφου, όπου σώζονται τα ερείπια του ναού του Προφήτη Ηλία.
Η επέμβαση στον ναό του Αγίου Βασιλείου εκτός του ότι εμπλούτισε κατά πολύ τις γνώσεις μας για την αρχιτεκτονική και τα ταφικά έθιμα της Βυζαντινής Μεσσηνίας, είχε ως αποτέλεσμα την συνολική ανάδειξη ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής.
Ευχαριστούμε θερμά τον «Σύλλογο Γυναικών Πελεκανάδας» και τις δύο διαδοχικές προέδρους του κ.κ. Ρένα Αγγελοπούλου και Πολυξένη Δούβαλη καθώς και όλους όσοι συνέβαλαν σε αυτή την προσπάθεια, για την άριστη συνεργασία και την αρωγή τους στο έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας.
