ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Για περισσότερο από έναν αιώνα ο Νομός Μεσσηνίας διέθετε τακτική σιδηροδρομική συγκοινωνία με δύο κύριες γραμμές κορμού με βάση την Καλαμάτα (η πρώτη προς Διαβολίτσι – Δεσύλλα με κατεύθυνση προς Αθήνα και η δεύτερη προς Κοπανάκι – Κυπαρισσία με κατεύθυνση προς Πάτρα), καθώς και τη διακλάδωση Ασπρόχωμα – Μεσσήνη, οι οποίες συγκροτούσαν ένα δίκτυο που διαδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο στην αναπτυξιακή πορεία της Μεσσηνίας και της Πελοποννήσου τον 20ο αιώνα. Το σιδηροδρομικό αυτό δίκτυο διέκοψε αιφνιδίως τη λειτουργία του στις 31 Ιανουαρίου 2011 εντελώς ανεξήγητα και αδικαιολόγητα, τη στιγμή που λειτουργούσε ένα άριστα οργανωμένο πλέγμα προαστιακών δρομολογίων με σύγχρονους συρμούς προς όλες τις κατευθύνσεις του νομού, διακινώντας περίπου χίλιους επιβάτες ημερησίως, και ενώ είχαν μόλις ολοκληρωθεί οι εργασίες ριζικής ανακαίνισης των σιδηροδρομικών γραμμών και των εγκαταστάσεων με συγχρηματοδότηση από πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Η Καλαμάτα έχει την τύχη να διαθέτει έναν πολύτιμο συγκοινωνιακό διάδρομο που διατρέχει κεντροβαρικά τον αστικό ιστό, χωρίς να προκαλεί όχληση στην καθημερινή λειτουργία της πόλης και δυστυχώς παραμένει ανεκμετάλλευτος. Πρόκειται για την υπάρχουσα σιδηροδρομική γραμμή που εισχωρεί στην πόλη από τις δυτικές συνοικίες,
φτάνει στο Σιδηροδρομικό Σταθμό στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης και συνεχίζει μέχρι το δυτικό σκέλος του λιμένα, διασχίζοντας σημεία πολλαπλών καθημερινών δραστηριοτήτων των πολιτών. Σήμερα, 15 χρόνια μετά την αναστολή λειτουργίας του σιδηροδρομικού δικτύου στη Μεσσηνία, η κατάσταση είναι η εξής:
– Ο σιδηροδρομικός διάδρομος υφίσταται ακέραιος καθ’ όλο του το μήκος, ευτυχώς χωρίς καταπατήσεις και καταστροφές, ενώ επιχειρησιακά είναι χαρακτηρισμένος ως «ενεργό δίκτυο σε προσωρινή αναστολή λειτουργίας».
– Η σιδηροδρομική γραμμή είναι πλήρως ανακαινισμένη από το 2010 με χρηματοδότηση 80 εκατομ. € από Κοινοτικούς Πόρους και το Π.Ε.Π. Πελοποννήσου, με σύγχρονα υλικά επιδομής υψηλών προδιαγραφών εναρμονισμένα με τις απαιτήσεις των Ευρωπαϊκών κανονισμών μετρικής γραμμής. Βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση και το μόνο που απαιτείται είναι η σχολαστική εκχόρτωση, λίγες τοπικές μικροεπισκευές και η συντήρηση/επισκευή των αυτομάτων συστημάτων φύλαξης ισοπέδων.
– Ο σιδηροδρομικός διάδρομος, ενώ διασχίζει το κέντρο της πόλης δεν εμπλέκεται με πολυσύχναστους οδικούς άξονες, με εξαίρεση τη σιδηροδρομική διάβαση της λεωφ. Αρτέμιδος η οποία διαθέτει φωτεινή σηματοδότηση.
– Υπάρχουν διαθέσιμες σε λειτουργική κατάσταση 11 σύγχρονες αυτοκινητάμαξες ελβετικής κατασκευής τύπου GTW 2/6 – STADLER, οι οποίες είναι κατασκευασμένες ειδικά για προαστιακά δρομολόγια, δηλαδή με 90 θέσεις καθημένων, ανακλινόμενα καθίσματα, μεγάλους χώρους ορθίων, μεγάλες αυτόματες θύρες επιβίβασης, χαμηλοδάπεδες, κλιματιζόμενες, χαμηλού επιπέδου θορύβου και χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, οι οποίες μέχρι πριν λίγα χρόνια εκτελούσαν τα δρομολόγια στη Μεσσηνία και σήμερα εκτελούν δρομολόγια στην περιοχή του Πύργου και της Πάτρας. Υπάρχουν επίσης διαθέσιμες σε καλή κατάσταση 20 αυτοκινητάμαξες τύπου ΜΑΝ/ΕΝ, οι οποίες φυλάσσονται στεγασμένες στα Μηχανοστάσια Πειραιά και Καλαμάτας.
– Υπάρχει εξοπλισμένη και λειτουργική εγκατάσταση για τη συντήρηση και διανυκτέρευση του τροχαίου υλικού, στο εκσυγχρονισμένο προ 15ετίας Μηχανοστάσιο Καλαμάτας,
Μετά από την εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για την απελευθέρωση των σιδηροδρομικών μεταφορών και τον πλήρη διαχωρισμό της Υποδομής από την Εκμετάλλευση, το υφιστάμενο νομικό καθεστώς παρέχει μεγάλη ευελιξία στους τρόπους εκμετάλλευσης της σιδηροδρομικής γραμμής, από κρατικούς ή ιδιωτικούς φορείς ή ακόμα και από σύμπραξη αυτών.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Είναι τεχνικά εφικτή η άμεση επαναλειτουργία του σιδηροδρομικού δικτύου στη Μεσσηνία, στηριζόμενη σε τρεις άξονες:
- Άμεση επαναλειτουργία της γραμμής Καλαμάτα – Πανεπιστήμιο – Αεροδρόμιο – Μεσσήνη με τακτικά καθημερινά δρομολόγια ανά ώρα και κατεύθυνση. Διερεύνηση του ενδεχομένου επέκτασης του δρομολογίου επί της υφισταμένης γραμμής προς Δικαστήρια, Διοικητήριο, Δημοτικό Πάρκο, Λιμάνι.
- Άμεση επαναλειτουργία της ενδονομαρχιακής γραμμής Καλαμάτα – Μελιγαλά – Διαβολίτσι – Δεσύλλα και της γραμμής Καλαμάτα – Μελιγαλά – Κοπανάκι – Κυπαρισσία (Προαστιακός Μεσσηνίας) με στοχευμένα δρομολόγια σε ώρες που
καλύπτουν την αυξημένη ημερήσια επιβατική κίνηση που παρατηρείται από/προς την Πρωτεύουσα του Νομού.
- Σχεδιασμός για δρομολόγηση τουριστικών αμαξοστοιχιών με παλαιά μουσειακά βαγόνια, μηχανές και αυτοκινητάμαξες που θα αναχωρούν από την αποβάθρα του λιμένος Καλαμάτας (προβλήτα κρουαζιερόπλοιων και υδατοδρομίου) για ημερήσιες εκδρομές σε Αρχαία Μεσσήνη, Αρχαία Ολυμπία, Μεγαλόπολη, Ναύπλιο κτλ, παρέχοντας ένα ολοκληρωμένο τουριστικό πακέτο με ξενάγηση, γευσιγνωσία, επίσκεψη σε τοπικές επιχειρήσεις επεξεργασίας τοπικών προϊόντων (οινοποιεία, ελαιοτριβεία, αγροτικές και κτηνοτροφικές μονάδες) και θα απευθύνονται κυρίως σε τουρίστες από τα κρουαζιερόπλοια και τις ξενοδοχειακές μονάδες της περιοχής.
Τα ανωτέρω είναι εύκολα και άμεσα υλοποιήσιμα αρκεί να υπάρχει η σχετική πολιτική βούληση, σε συνδυασμό ενδεχομένως με την προσέλκυση ιδιωτικής επιχειρηματικότητας.
Ειδικότερα για την ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας
Η σιδηροδρομική γραμμή δύναται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην βιώσιμη κινητικότητα, αποτελώντας τη ραχοκοκαλιά ενός ολοκληρωμένου συστήματος αστικής – προαστιακής συγκοινωνίας, σε συνεργασία και όχι ανταγωνισμό με τα υπόλοιπα μέσα μαζικής μεταφοράς, ώστε να προσφέρει στην πόλη τη δυνατότητα εύκολης πρόσβασης στα κεντρικά της σημεία, ελαφρύνοντάς την παράλληλα από το μεγάλο βάρος της ΙΧ αυτοκίνησης.
Η λειτουργία τακτικών σιδηροδρομικών δρομολογίων με κατάλληλους συρμούς στον άξονα Λιμένας – Κεντρικός Σιδηροδρομικός Σταθμός – Ασπρόχωμα – Πανεπιστήμιο – Νοσοκομείο – Μεσσήνη προσφέρει μεταφορά με ταχύτητα και αξιοπιστία χωρίς να εμπλέκεται στη λειτουργία της πόλης, συνδέοντας:
– Την περιοχή λιμένος (Λιμεναρχείο, Δ.Ο.Υ., σχολικά συγκροτήματα)
– Την περιοχή Δικαστηρίων και Διοικητηρίου
– Την περιοχή της πλατείας (Κεντρικός Σιδηροδρομικός Σταθμός) με τις συσσωρευμένες εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες της πόλης
– Τη συνοικία Αγ. Δημητρίου Κοκκορόγιαννη (Νέο Δημαρχείο)
– Τη συνοικία Ακοβίτικα
– Το Ασπρόχωμα και το Πανεπιστήμιο Καλαμάτας
– Το νέο Νοσοκομείο
– Το Στρατιωτικό και Πολιτικό Αεροδρόμιο
– Τη Μεσσήνη
Το δρομολόγιο πρέπει να επεκταθεί προς Θουρία – Άρι – Πλατύ – Βαλύρα – Σκάλα – Μελιγαλά – Ζευγολατιό – Κεντρικό – Διαβολίτσι – Δεσύλλα και προς Καλιρρόη – Βασιλικό – Δώριο – Κοπανάκι – Καλόνερο – Κυπαρισσία συνιστώντας έτσι τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο της Μεσσηνίας.
Στη διαδρομή αυτού του άξονα εντός της πόλης, δύνανται να θεσπιστούν κάθετες λεωφορειακές γραμμές σε συγκεκριμένους σταθμούς μετεπιβίβασης, έτσι ώστε να καλυφθούν συγκοινωνιακά όλες οι συνοικίες και να δώσουν τη δυνατότητα εύκολης
μετάβασης στο κέντρο χωρίς τη χρήση αυτοκινήτου. Παράλληλα, στα άκρα αυτού του άξονα (π.χ. Μεσσήνη, Ασπρόχωμα, Θουρία) μπορούν να δημιουργηθούν στις υπάρχουσες εκτάσεις ιδιοκτησίας του Ο.Σ.Ε. πέριξ των σταθμών ευρύχωροι, περιφραγμένοι, φωτιζόμενοι και ασφαλείς χώροι στάθμευσης ΙΧ αυτοκινήτων, ώστε να είναι εφικτή η άμεση μετεπιβίβαση και μετάβαση με το τρένο στον κεντρικό ιστό της πόλης (Park and Ride), παρέχοντας έτσι στους πολίτες μια αξιόλογη εναλλακτική επιλογή και ένα κίνητρο να αφήσουν το ΙΧ αυτοκίνητο και να μετακινηθούν με ένα μέσο μεταφοράς σταθερής τροχιάς.
Η χρηστικότητα και η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την σωστή και προσαρμοσμένη στις πραγματικές ανάγκες οργάνωσή του, πράγμα που μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με την ανάληψη της υλοποίησης και λειτουργίας του από παράγοντες, φορείς και επιχειρήσεις της πόλης. Σημαντικά σημεία είναι:
– Η μετακίνηση με συνδυασμό μέσων μεταφοράς πρέπει απαραίτητα να εξασφαλίζεται με ΕΝΑ ενιαίο εισιτήριο για όλες τις διαδρομές και με δεδομένη διάρκεια ισχύος. Το εισιτήριο αυτό θα προκύψει από συνεργασία και συνεννόηση όλων των εμπλεκόμενων φορέων, σιδηροδρομικών και οδικών, ενώ η βέλτιστη εκδοχή είναι ένας και μοναδικός φορέας να συντονίζει και να εκμεταλλεύεται ολόκληρο το σύστημα συγκοινωνιών της πόλης.
– Τα δρομολόγια πρέπει να είναι πυκνά, ευέλικτα και αξιόπιστα, οι στάσεις και οι σταθμοί μετεπιβίβασης εύκολα προσβάσιμοι, ασφαλείς και χρηστικοί, ενώ οι υπηρεσίες τηλεματικής, ηλεκτρονικής ενημέρωσης και έκδοσης εισιτηρίου μέσω κινητής τηλεφωνίας είναι αυτονόητες προϋποθέσεις.
– Είναι επίσης απαραίτητη η διασύνδεση των συγκοινωνιακών μέσων με τα δίκτυα πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων, καθώς και η δυνατότητα παροχής ενοικιαζόμενου ποδηλάτου στους επιβάτες σε κάθε στάση, συμπεριλαμβανομένου στην τιμή του εισιτηρίου.
– Αυτονόητος είναι ο συντονισμός με το πλέγμα των σιδηροδρομικών και οδικών δρομολογίων του Νομού με τρόπο που να διευκολύνει την ταχεία πρόσβαση και αποχώρηση από το κέντρο της πόλης, των κατοίκων της Μεσσηνίας η οποίοι μετακινούνται συστηματικά προς/από την πρωτεύουσα του Νομού (commuters), ώστε να ενθαρρύνονται στη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, αντί για του ΙΧ αυτοκινήτου.
Έχει λησμονηθεί το γεγονός ότι ο σιδηρόδρομος σε επίπεδο προαστιακής συγκοινωνίας πλεονεκτεί έναντι των άλλων μεταφορικών μέσων, λόγω του ότι παρέχει ασφάλεια, μεγάλη μεταφορική ικανότητα, ταχύτητα και αξιοπιστία δρομολογιακών χρόνων. Το σημαντικότερο όμως είναι το κατά πολύ μικρότερο περιβαλλοντικό του αποτύπωμα, αφού κάθε δρομολόγιο τρένου «αφαιρεί» 40 – 50 ΙΧ αυτοκίνητα ανά ώρα από τον παράλληλο οδικό άξονα, απαλλάσσοντας ταυτόχρονα το κέντρο της πόλης από ισάριθμα ΙΧ αυτοκίνητα που περιφέρονται στους δρόμους του, αναζητώντας θέση στάθμευσης.
Η επαναλειτουργία του Προαστιακού Σιδηροδρόμου Μεσσηνίας θα συμβάλει δραστικά στη διευκόλυνση των καθημερινών μετακινήσεων των κατοίκων των μεγάλων χωριών της μεσσηνιακής πεδιάδας, προσφέροντας ένα κίνητρο για την παραμονή των νέων οικογενειών στα χωριά και τη συγκράτηση του φαινομένου της πληθυσμιακής αιμορραγίας της υπαίθρου. Παράλληλα, θα προσελκύσει στα χωριά νέους μόνιμους κατοίκους οι οποίοι εργάζονται στην Καλαμάτα, καθώς θα έχουν πλέον πρόσβαση σε εύκολη και οικονομική καθημερινή μετακίνηση για λόγους εργασίας (Commuters), ανακουφιζόμενοι παράλληλα από το οικονομικό βάρος της στέγασης στην πόλη της Καλαμάτας.
Τα ανωτέρω δεν είναι ανέφικτα. Θα διευκολύνουν και θα βελτιώσουν σημαντικά τη δυνατότητα μετακίνησης εντός και πέριξ του οικιστικού ιστού, ωφελώντας ταυτόχρονα τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Παράλληλα, με την προοδευτική εκτόπιση των ΙΧ αυτοκινήτων δίδεται η δυνατότητα περαιτέρω πεζοδρομήσεων και αναπλάσεων στο κέντρο της πόλης, γεγονός που θα το καταστήσει πιο ελκυστικό και θα ωθήσει την εμπορική και τουριστική δραστηριότητα. Όσο η κυκλοφοριακή συμφόρηση του κέντρου αντιμετωπίζεται με προσπάθειες διευκόλυνσης της κυκλοφορίας των ΙΧ (π.χ. κατασκευή νέων χώρων στάθμευσης στο κέντρο), τόσο αυτά πληθαίνουν και δημιουργείται η ανάγκη για περαιτέρω μέτρα με αποτέλεσμα έναν φαύλο κύκλο. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, η δυσκολία προσέγγισης του κέντρου με το ΙΧ αυτοκίνητο πρέπει να αντιμετωπίζεται με μέτρα που αυξάνουν περαιτέρω αυτή τη δυσκολία, με ταυτόχρονη παροχή ζωτικού χώρου στα μέσα μαζικής μεταφοράς σταθερής τροχιάς και επικουρικά στα οδικά μέσα, τα οποία μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά με τους πεζούς και τους ποδηλάτες. Όπου έγινε αυτό υπήρξε όφελος για όλους. Η σχετική ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού παραμένει η πιο μεγάλη πρόκληση για τη βιώσιμη κινητικότητα στις σύγχρονες πόλεις.
